Traumasensitief

Een trauma zit vast in het zenuwstelsel. Het is dus een biologische, onvolledige reactie van het lichaam op een situatie die als levensbedreigend wordt ervaren. Als gevolg daarvan heeft het zenuwstelsel zijn volledige flexibiliteit verloren. Het voelt als een hoge golf die je steeds weer overspoeld. Het is helend als het zenuwstelsel zijn weg terug kan vinden naar zijn volledige bereik en kracht en de golf weer tot rust kom

“Trauma is in eerste instantie geen psychologisch maar een biologisch verschijnsel. Door de taal van ons lichaam te leren, kunnen we ons lichaam helpen zichzelf te generen”

Peter Levine

Trauma; een natuurlijke reactie op dreiging en gevaar

Iedereen ervaart in zijn leven situaties die traumatisch zijn; het verlies van een dierbare, een ongeluk, een ziekenhuisopname, een verbroken relatie. Het zenuwstelsel komt in die situaties automatisch in actie. Het mobiliseert zich door te vechten of te vluchten, en als blijkt dat dat niet meer mogelijk is, trekt het zenuwstelsel aan de noodrem in de vorm van bevriezing. Het is een biologische lichamelijke reactie op dreiging en gevaar. Je bent daardoor letterlijk uit het lood geslagen.

Zelfregulatie
Zodra de dreiging voorbij is en je je weer veilig en verbonden voelt, kan de spanning in het lichaam zich ontladen en komt het autonome zenuwsysteem weer terug in de natuurlijke staat van rust en flexibiliteit. Daarbij is het van belang dat er anderen om je heen zijn die je ondersteunen bij dit proces van zelfregulatie.

Alarmtoestand
Als de natuurlijke reactie op dreiging zich niet kan reguleren omdat het eenvoudigweg niet veilig genoeg is om de spanning los te laten, dan blijft het lichaam in staat van voortdurende activering. Het zenuwsysteem verliest zijn flexibiliteit en bevindt zich in een alarmtoestand. Het scant voortdurend de context op signalen van gevaar. Dat kunnen signalen zijn vanuit de omgeving, in de communicatie met anderen of vanuit het lichaam. Daardoor blijf je fysiek, emotioneel en mentaal reageren alsof je nog steeds de traumatische gebeurtenis meemaakt. Je verliest de veilige verbinding met jezelf en de ander. Dat kan zich uiten in allerlei lichamelijke en emotionele reacties. Bijvoorbeeld door het vermijden van situaties die je aan de traumatische ervaring herinneren, of door heel hard werken om de onrust en het ongemak niet te hoeven voelen.

Verwerking van trauma
Voor de verwerking van een trauma is het van belang de flexibiliteit van het zenuwstelsel te herstellen. Daardoor zal er weer evenwicht ontstaan tussen de prefrontale hersenen, die als functie hebben de situatie te overzien en samen met de emotionele hersenen vast te stellen of dat wat waargenomen wordt levensbedreigend is of niet. Deze beide hersenstructuren zijn tijdens een traumatische ervaring losgekoppeld, waardoor het gevoel van gevaar nog aanhoudt. Je zit nog steeds midden in de emotionele reactiviteit; er is verlies van de context, je bent ‘offline’. Het ervaren van een veilige basis in het hier en nu biedt helderheid en de context duidelijk. De overlevingstoestand kan langzaam losgelaten worden en de verbinding met jezelf en met de ander wordt weer mogelijk. De gevoelens en sensaties die horen bij de traumatische ervaring kun je in het hier en nu gaan waarnemen en toelaten. De beide hersenenstructuren zijn weer verbonden; je bent weer ‘online’.

Mindfulness
Mindfulness is daarbij essentieel. Door de beoefening van mindfulness, waarbij je leert om in het moment zelf te herkennen en te benoemen wat er speelt, versterk je de frontale hersenen. Dat maakt dat je de fysieke gewaarwordingen niet alleen leert herkennen, maar ook leert te tolereren. Herstel van trauma betekent allereerst vertrouwd raken met de fysieke gewaarwordingen die onder de emoties liggen ‒ de druk, de warmte, de spierspanning ‒ en je daarmee verzoenen. Ook kan binnen mindfulnesstrainingen de aandacht voor lichaamsbeweging en adem de emotionele hersenen reguleren, zodat weggedrukte gevoelens toegelaten kunnen worden. Het proces van verzoening is daarbij van wezenlijk belang. Het automatisch geactiveerd worden op momenten van dreiging en gevaar hoeft niet meer als reactie veroordeeld te worden. Er kan erkenning zijn dat die automatische reactie van het zenuwsysteem gewoon plaatsvindt. Dat is het begin van je veilig en verbonden voelen in het hier en nu. Van weer grip krijgen op stressvolle situaties, niet meer overspoeld worden en zo nodig in actie komen om jezelf te reguleren. Zo kunnen gevoelens van zelfwerkzaamheid en controle ontstaan die tijdens de traumatische ervaring zelf niet mogelijk waren en die een krachtige ervaring geven van ‘empowerment’.

Traumasensitieve mindfulness
Traumasensitieve mindfulnesstrainingen versterken en vergroten je groene zone, je Secure Base. Je kunt vanuit het hier en nu waarnemen, benoemen en toelaten wat je ervaart. De uitleg van de werking van het autonome zenuwstelsel aan de hand van de polyvagaaltheorie geeft deelnemers een context om zich veiliger te voelen om de eigen ervaringen te onderzoeken. Ook is het voor velen een opluchting te ontdekken dat het autonome zenuwsysteem automatisch reageert op gevaar, en dat je niets verkeerd doet als het gebeurt. Je kunt leren liefdevoller om te gaan met deze automatische reactie, en mindfulness en compassie kunnen daarbij behulpzaam zijn. Voor een verwerking van de traumatische ervaring zelf is een therapeutische behandeling nodig. Secure Base mindfulness kan daarbij aanvullend zijn.